15 jaar structurele hulpverlening aan de Brusselse daklozenpopulatie: “De zieke onderbuik groeit terwijl het maatschappelijk draagvlak krimpt”

Exponentiële toename van de zorgnoden op straat

Het aantal daklozen bleef afgelopen decennia jaar na jaar exponentieel stijgen. Terwijl er tijdens de allereerste Brusselse daklozentelling in 2008 ‘slechts’ 1724 daklozen werden geteld, waren dat er in 2022 op tot 7134.  “Dat is een stijging van bijna 400%, en die heeft zich ook geuit in een exponentiële toename van de medische noden op straat.”

Meer kwetsbare profielen

Beide organisaties zagen het niet alleen het aantal (zieke) daklozen,  maar ook het aantal kwetsbare profielen toenemen: “De vergrijzing in de samenleving bijvoorbeeld, uit zich ook in de daklozenpopulatie, met meer oudere daklozen met chronische ziekten zoals diabetes of kanker. Ook het aantal vrouwen, alleenstaande moeders en onbegeleide minderjarigen neemt elk jaar toe” vertelt Julie Bottu, Directeur Kwaliteit bij Samusocial. 

“Elk van die profielen heeft specifieke en complexe zorgnoden en dat maakt ons werk in de opvangcentra er jaar na jaar complexer op.” vertelt Pierre Van Heddegem, Hoofd Belgische projecten Dokters van de Wereld “Daarom is het jammer dat de seizoenslogica nog altijd bestaat, met centra die elk voorjaar sluiten en zorgen voor abrupte en soms gevaarlijke zorgbreuken.” 

Sleutelmomenten

Mentale kwetsbaarheid is een constante  bij de daklozenpopulatie, met bovengemiddeld meer depressies, verslaving of bijvoorbeeld psychosegevoeligheid. Beide organisaties constateren een verdere toename van de mentale zorgnoden op het terrein:

“De COVID- en de energiecrisis vormden bv. 2 kantelmomenten: mensen in armoede of met een  psychische kwetsbaarheid belandden sneller in een neerwaartse spiraal, richting dakloosheid. Ook het aantal dakloze druggebruikers in en rond de metrostations nam sindsdien significant toe.”  

“Door het falend opvangbeleid door Fedasil voor niet-Oekraïense vluchtelingen,  zien we dan weer  hoe vluchtelingen en migranten al twee jaar lang de straat op of  squats in worden geduwd, in ziekmakende omgevingen, zonder toegang tot medische zorg.” 

Zonder papieren, zonder zorg

Een aanzienlijk deel van de Brusselse daklozen, tenslotte, zijn mensen zonder papieren. Zij hebben geen enkel recht, behalve het recht op medische zorg. Toch worstelt net deze populatie met enorme zorgobstakels en worden ze de facto uitgesloten van ons zorgsysteem: “80% van de mensen zonder papieren vindt, behalve via onze medische teams, anno 2024 geen enkele aansluiting tot het zorgsysteem.”

24.000 consultaties door 1400 vrijwilligers

Tussen 2011 en 2023 verleenden meer dan 1400 vrijwilligers van Dokters van de Wereld meer dan 24.005 consultaties in de daklozencentra van Samusocial en evolueerde de medische werking mee met de realiteit op straat:  “Onze medische teams zijn nu  het hele jaar door actief in de centra en werden versterkt met betaalde Samusocial-medewerkers.  En omdat de noden groot zijn, screenen we nu beter op voorhand,  zodat de meest kwetsbare profielen het eerst aan bod komen.”

Vandaag, op de vooravond van de verkiezingen, vragen beide organisaties aan de verschillende beleidsniveaus dat ook zij zich aanpassen aan de evoluerende realiteit op straat, “zoals  het voorzien van meer structurele (gemedicaliseerde) opvangplekken die niét sluiten na de winter, een wetgeving die kwetsbare mensen insluit en niet uitsluit van zorg en een geestelijke gezondheids- en verslavingszorg die ook toegankelijk is voor aller kwetsbaarste mensen in ons land.”