Interview - Dr. Mohammed Shaheen, specialist mentale gezondheidszorg in Gaza

BEN JE MOETEN VLUCHTEN SINDS DE ISRAËLISCHE MILITAIRE OPERATIES IN RAFAH IN MEI?

Nee, ik niet. Maar ik moest hiervoor al twee keer verhuizen. Tijdens de evacuatie van Khan Younis, vier of vijf maanden geleden, moest ik mijn woongebied verlaten en naar Rafah vertrekken. In februari, toen de luchtaanvallen op het oosten van Rafah begonnen, ben ik naar de Middle Area verhuisd, naar Deir el-Balah, waar ik nu woon. Hier verblijf ik met mijn vrouw, drie kinderen, moeder, twee jongere broers en mijn kleine zus.

HOE LANG WERKT U AL VOOR DOKTERS VAN DE WERELD?

Ik werk sinds 2022 voor Dokters van de Wereld, dus bijna twee jaar. Ik ben dokter in de algemene geneeskunde en heb een master in geestelijke gezondheid. Tijdens mijn studie heb ik de integratie van geestelijke gezondheid in de algemene gezondheidszorg onderzocht, waarna ik ben begonnen als specialist in geestelijke gezondheidszorg bij Dokters van de Wereld. Dit was in Gaza-stad, in ons kantoor dat nu verwoest is. We boden psychosociale diensten en ondersteuning aan instellingen in de hele Gazastrook.

WELKE MEDISCHE DIENSTEN BIEDT DOKTERS VAN DE WERELD MOMENTEEL IN GAZA?

Sinds het begin van deze oorlog is alles verwoest. Er is geen functionerend gezondheidszorgsysteem meer in Gaza, de medische diensten zijn onvoldoende, er zijn weinig medicijnen en er zijn geen geschikte locaties om consultaties en behandelingen uit te voeren. Dokters van de Wereld begon eind januari met het opzetten van medische posten in Rafah. Aanvankelijk boden we vooral eerstelijns spoedeisende zorg. Daarna hebben we diensten voor seksuele en reproductieve gezondheid, moeder- en kindzorg en psychosociale ondersteuning toegevoegd, waaronder psychologische consultaties in individuele of groepssessies op elke medische post. Dit biedt ons de mogelijkheid om patiënten met geestelijke gezondheidsproblemen te behandelen of door te verwijzen binnen Gaza, samenwerkend met andere organisaties en klinieken van het ministerie van Volksgezondheid.

HOE GERAKEN JULLIE AAN MEDISCH MATERIAAL?

De veiligheidssituatie in Gaza is verschrikkelijk. Als de bevolking lijdt, ervaren wij als internationale organisatie die gezondheidsdiensten en psychologische ondersteuning biedt, ook de gevolgen van deze onveiligheid. We ontvangen donaties van de WHO en Dokters van de Wereld heeft ook medicijnen naar Gaza kunnen sturen. Maar helaas is onze voorraad gestolen uit ons kantoor in Rafah. We beheren het tekort zo goed mogelijk en proberen onze voorraad aan te vullen via andere internationale organisaties. Tot nu toe slagen we erin te voldoen aan de noden van de mensen die naar ons toe komen.

WAT ZIJN DE NODEN VAN DEZE MENSEN EN WAT KUNNEN JULLIE VOOR HEN DOEN?

Mijn collega's zijn psychologen en geestelijke gezondheidswerkers die direct met patiënten werken. Ze organiseren ondersteunings- en adviesbijeenkomsten en voeren uiteenlopende psychosociale interventies uit, van psycho-educatie tot geavanceerde behandelingen voor mensen die gestrest, depressief of psychotisch zijn door hun huidige levensomstandigheden. Als specialist in geestelijke gezondheid coördineer ik de integratie van geestelijke gezondheidszorg met andere medische disciplines, zoals artsen en verpleegkundigen. Ik help hen bij het identificeren van geestelijke gezondheidsbehoeften tijdens medische onderzoeken en zorg ervoor dat de meest kritieke patiënten, die regelmatige follow-ups of medicijnen nodig hebben die we momenteel niet op voorraad hebben, worden doorverwezen naar geschikte instellingen.

Daarnaast ontwikkelen we trainingsmateriaal voor medisch personeel om adequaat te kunnen reageren op deze crisis. Deze trainingen zijn niet alleen bedoeld voor Dokters van de Wereld, maar ook voor andere organisaties in Gaza. We leren hen hoe ze moeten omgaan met geestelijke gezondheidsproblemen en psychosociale ondersteuning kunnen bieden. Het is essentieel om niet alleen lichamelijke klachten zoals hoofdpijn te behandelen zonder de geestelijke gezondheid van de patiënt in overweging te nemen. Hier moeten we zorgvuldig op letten.

WELKE GEVALLEN KOMEN JULLIE HET MEEST TEGEN?

Er zijn veel stress- en rouwgerelateerde aandoeningen, die in een omgeving als Gaza, waar het geweld aanhoudt, abnormaal worden. Mensen lijden niet alleen onder het verlies van dierbaren, maar ook onder het verlies van kinderen, huizen en werk. Bijna iedereen in Gaza ervaart abnormale rouw.

Stresssymptomen bereiken extreme niveaus. We zien dagelijks ernstige gevallen van stress, patiënten met psychomotorische agitatie, chronische mentale stoornissen, psychoses en epilepsiepatiënten die behandelingen nodig hebben die wegens tekorten niet beschikbaar zijn. Soms moeten we de behandeling aanpassen, wat leidt tot terugvallen en nieuwe behandelingen met andere medicijnen, waarbij we de bijwerkingen nauwlettend moeten volgen.

En bovenal is er depressie, die momenteel wijdverspreid is in Gaza. Meer dan één op de vijf patiënten die we zien, heeft mentale stoornissen. Dankzij onze psychologen kunnen we psychologische consultaties, ondersteuningssessies en korte therapieën aanbieden, evenals medicatie voorschrijven. Er is echter een ernstig tekort aan geestelijke gezondheidszorg en medische diensten in het algemeen. We hebben dringend hulp nodig om deze situatie te verbeteren.

HOEVEEL PATIËNTEN ZIEN JULLIE DAGELIJKS? 

Sinds we begonnen met twee medische posten in Rafah, kunnen we 600 tot 700 patiënten per dag ontvangen.

HOE SLAGEN JULLIE ERIN OM ONDER DEZE OMSTANDIGHEDEN TE WERKEN, ONDANKS DE ONVEILIGHEID DIE JULLIE OOK TREFT?

Ons team lijdt ook onder de dagelijkse trauma's. Velen van ons hebben een dierbare, vriend of familielid verloren, en we zijn allemaal ons huis kwijtgeraakt. Het herhaalde, ernstige trauma ontstaat doordat we regelmatig moeten vluchten van de ene plaats naar de andere. Sommige collega's hebben in de afgelopen acht maanden wel vijf of zes keer moeten verhuizen. Ondanks dit alles doen we ons best om anderen te helpen. We lijden, maar we blijven in staat om ondersteuning te bieden. We begrijpen wat mensen doormaken, omdat we het zelf ook ondergaan. Deze gedeelde ervaring kan soms helpen bij het vinden van oplossingen voor het dagelijks leven: hoe voedsel te vinden, transportmiddelen te regelen, en problemen met overbevolking, hygiëne en insectenplagen aan te pakken doordat er geen rioolwaterzuivering is. Maar wij hebben ook hulp nodig. Ons team heeft dringend steun nodig.

WAT IS DE HUIDIGE GEZONDHEIDSSITUATIE IN DE MIDDLE AREA ?

Toen het Israëlische leger de evacuatie van Rafah eiste, vluchtten mensen naar Deir el-Balah. Hoewel het slechts vijftien kilometer van Rafah naar de Middle Area is, duurt de reis over de enige veilige en overvolle weg langs de zee twee uur. De Middle Area raakt overvol en het rioolwaterzuiveringssysteem kan door diesel- en stookolietekorten het water niet naar de zee pompen. De straten lopen over van rioolwater. Wij verwachten epidemieën zoals hepatitis A, infectieziekten en huidaandoeningen, net als in Rafah.

IS DE MIDDLE AREA TEGENWOORDIG DE VEILIGSTE PLEK IN GAZA?

Volgens het evacuatiebevel van het Israëlische leger is de Middle Area de veiligste plek, maar in werkelijkheid worden we nog steeds geconfronteerd met willekeurige bombardementen, vooral in het oosten van Deir el-Balah. Er komt niets meer binnen in Gaza: geen voedsel, geen medicijnen, geen tenten. De tekorten aan alles beginnen opnieuw, en de voedselprijzen verdubbelen of verdrievoudigen. Door het brandstoftekort kunnen bakkerijen niet werken, waardoor het onmogelijk is brood te vinden. Alles wat we nog kunnen vinden, komt uit voorraden die de afgelopen maanden Gaza zijn binnengekomen.

Op de markt van Deir el-Balah vindt u ingeblikt voedsel zoals witte bonen, tuinbonen en vleesconserven. Er is een schrijnend tekort aan vers voedsel, kruiden, groenten, rijst, vlees, melk en eieren. Ik heb drie kinderen, de oudste is zes jaar, en ze hebben al twee maanden geen eieren gegeten. We zoeken continu naar manieren om hen te voeden. We proberen wat bonen in te slaan en houden een kilo rijst achter, maar we verwachten het ergste omdat er geen oplossing is. Er is al zoveel geprobeerd, maar zonder resultaat, en iedereen in Gaza verliest de hoop. Het is als een besmettelijke ziekte.

De Middle Area is niet geschikt voor zo'n toestroom van mensen. Er is geen drinkbaar water, en zelfs het zoute water dat voor sommige hygiënebehoeften wordt gebruikt, zoals handen wassen en douchen, is onvoldoende gezien het aantal mensen in het gebied. Het water komt ongeveer één keer per week in de huizen om de vaten te vullen, en mensen vechten om dat water. Als je het kunt betalen, kost duizend liter 100 shekels, oftewel 25 euro.

WAAR HOPEN DE INWONERS VAN GAZA OP? 

We kijken niet te ver vooruit; we richten ons op de komende dagen. We bidden en hopen dat het geweld stopt, dat er geen doden meer vallen, dat de vernietiging ophoudt. Tegenwoordig geloven we niet meer in de toekomst. Velen van ons plannen om Gaza te verlaten, misschien niet nu, maar later, over jaren. De kleinere verwoestingen van tien jaar geleden zijn nog steeds niet hersteld. Gezien de huidige situatie verwachten we dat het wel honderd jaar kan duren om de problemen op te lossen, om de levens van mensen weer op te bouwen, huizen, schuilplaatsen en sanitaire voorzieningen te repareren. Dit kost enorm veel tijd, en daarom verliezen we de hoop.

We willen gewoon dat de bombardementen stoppen, zodat we zonder angst door de straten kunnen lopen. Er is geen school voor de kinderen. In de kampen proberen mensen de kinderen samen te brengen om met hen te spelen en psychosociale steun te bieden. Een van onze teamleden neemt hieraan deel, maar ik wil mijn kinderen daar niet heen sturen. Geen enkele plek is veilig, zelfs niet de aangewezen veilige zones. Het gaat niet alleen om tanks of grondoperaties, maar om luchtaanvallen en bombardementen die overal en op elk moment kunnen plaatsvinden. Het spijt me om dit te zeggen, maar ik geef er de voorkeur aan dat we als gezin samen sterven, dan dat een van mijn kinderen ver weg van mij omkomt.

Mijn vader was ziek toen het Israëlische leger zijn operaties in Khan Younis uitvoerde. Ik moest hem naar het Al-Aqsa ziekenhuis in Deir el-Balah brengen. De enige dokter die voor hem zorgde, die zijn infuus legde en hem behandelde, was ik. Er was geen andere dokter. Geen medicijnen. Niets. Hij stierf binnen drie dagen. Dit is niet alleen mijn verhaal; het is het verhaal van alle families in Gaza.