Wel ongeneeslijk ziek, maar geen toegang tot zorg. Het recht op zorg voor mensen zonder papieren is ziekmakend

Wie zonder papieren in België woont heeft amper rechten: je mag niet werken, je mag je nergens domiciliëren en je mag je niet aansluiten bij een ziekenfonds. Het enige waar je als persoon zonder papieren recht op hebt, is het recht op medische zorg. Dat staat verankerd in een wet, maar komt in de praktijk neer op een ondoorzichtig labyrint waar je alleen maar zieker van wordt. 

Wachttijd om een dokter te zien? Binnen een paar weken of maanden.  Of misschien nooit. 

Stel: je voelt plots een raar knobbeltje in je borst.  Als modale Belg is het een evidentie dat je diezelfde dag al een afspraak maakt of zelfs al bij de dokter langs kan gaan.  Bij wie geen papieren heeft, is de kans groot dat je pas weken of maanden later een arts kan zien. Of te horen krijgt dat je geen recht hebt op een doktersbezoek.

Hoe is dit mogelijk? 

Dit soort vreselijke situaties zijn mogelijk omdat zieke mensen zonder papieren eerst langs het lokale OCMW moeten passeren met hun zorgvraag.  Het is dat OCMW dat zal oordelen of je zorgvraag ‘terecht’ is en (misschien) ‘toestemming’ zal geven om een arts te zien. 

Dat doen ze door een sociaal onderzoek te starten, en daarbij vragen ze soms om onmogelijke ‘bewijsstukken’ : “Zo moet via een huisbezoek. bewezen worden dat je woont in de gemeente van het OCMW, Maar veel mensen zonder papieren zijn dak- of thuisloos en hebben helemaal geen huis om te bezoeken.  Anderen wonen in bij mensen die hun adres niet willen delen met overheidsinstanties. 

Daarmee stopt het surrealisme niet: “Als persoon zonder papieren mag je niet officieel werken of jezelf domiciliëren. Toch gebeurt het regelmatig dat een OCMW vraagt naar een inkomensbewijs of een huurcontract als voorwaarde. Geen wonder dus, dat veel zieke mensen zonder papieren hun medische zorgvraag op dat moment al noodgedwongen opgeven.” 

Dat noodgedwongen opgeven blijkt trouwens ook uit officiële cijfers: naar schatting maakt 80% van de mensen zonder papieren nooit gebruik van hun recht op medische hulp. Dat gaat voor een deel over mensen die gezond zijn of mensen die hun rechten niet kennen. Maar daarnaast is er ook een groot deel mensen dat de aanvraag wel opstartte, maar het onderweg moet opgeven wegens verstrikt geraakt in de administratieve barrières. 

Weigeringen à volonté 

Stel: je bent erin geslaagd om de hele papierwinkel bijeen te sprokkelen. Dan nog is het helemaal niet zeker of een OCMW je zorgvraag goedkeurt: “Omdat het wettelijke kader niet duidelijk is, stellen sommige OCMW’s zich streng op en weigeren ze zorgvragen wegens  ‘onterecht’ of ‘niet erg genoeg’. Hiermee gaan deze OCMW’s rechtstreeks in tegen de wet, aangezien OCMW’s helemaal geen bevoegdheid hebben om medische oordelen te maken over wie dan ook. 

Maar stel dat het je toch lukt en je een zorgattest krijgt, dan is dat niet altijd een reden tot vieren: bij sommige OCMW‘s heb je bijvoorbeeld amper 4 of 8 weken recht op zorg, waarna de hele papierwinkel weer van vooraf aan begint en je plots misschien geen medisch attest meer krijgt. 

Elke dag ziet Dokters van de Wereld patiënten zonder papieren die geen aansluiting vinden bij het zorgsysteem of door de bomen het bos niet meer zien. Naast het verlenen van medische hulp, gaan de vrijwilligers en maatschappelijk werkers van Dokters van de Wereld daarom aan de slag om te zorgen voor die administratieve aansluiting. “Zij zien elke dag situaties die men niet voor mogelijk houdt in een land als België, zoals vrouwen met borstkanker waarvan de chemobehandeling worden geweigerd, diabetespatiënten die enkel bij ons terecht kunnen voor insuline tot hartaandoeningen die jarenlang onbehandeld bleven.” 

Win win situatie

Daarom vraagt Dokters van de Wereld niet alleen aan de nieuwe regering om de wetgeving zo snel mogelijk te veranderen en te vereenvoudigen, maar ook om het wettelijk kader te respecteren: “Dit heeft in de eerste plaats een positieve invloed op de zieke mensen zelf.  Maar ook de rest van de samenleving heeft baat bij een vlottere toegang tot zorg voor mensen zonder papieren: een eenvoudigere procedure zou bijvoorbeeld kunnen helpen bij de werklast van de nu al overwerkte OCMW’s.  Hetzelfde geldt voor de spoeddiensten: uit wanhoop gaan sommige zieke mensen zonder papieren  naar de spoeddienst of erger, belanden ze in een ambulance omdat ze jarenlang werden uitgesloten werden van zorg en almaar zieker werden.”  Ten slotte is er het aspect van Volksgezondheid: het recht op zorg is dé preventiemaatregel om een land gezond te houden. Denk bijvoorbeeld aan de COVID19-vaccinatie. Op dat soort momenten wil je geen systeem dat hele groepen uitsluit van zorg. 

Dat het wel vlotter kan, toont zich trouwens in de praktijk : “Terwijl sommige OCMW’s de toegang tot medische zorg zo restrictief mogelijk invullen, zijn er wel degelijk  OCMW’s die net inspanningen doen om de procedure vlotter te maken en er voor te zorgen dat mensen binnen een redelijke termijn toegang krijgen tot zorg.” 

Huiswerk voor de nieuwe regering

Concreet vraagt Dokters van de Wereld dat de volgende regering onder andere werk maakt van: 

• Een wetgeving die het recht op onmiddellijke zorg beschermt voor ELKE inwoner van ons land, ook als je geen papieren of dak boven het hoofd hebt. 
• Een vereenvoudiging van de procedures
• Een harmonisering: nu maakt elk OCMW een eigen interpretatie van het recht op zorg voor mensen zonder papieren. 
• Vereenvoudiging en digitalisering van administratie en facturatie voor zorgverleners
• Duidelijke, laagdrempelige en meertalige informatie voor rechthebbenden.