Bosnië-Herzegovina: “Een hele generatie wordt richting mentale afgrond gedreven.”

Waar bevinden deze migranten en vluchtelingen zich nu? Hoe ziet hun leven eruit?

Tot voor kort waren er in Bosnië 7 kampen voor de vluchtelingen.  Maar toen gebeurden 2 dingen die ervoor zorgden dat duizenden vluchtelingen hun onderdak kwijtraakten.   Het eerste incident vond plaats in september 2020, toen de lokale autoriteiten op eigen houtje besloten om een kamp met 1500 plekken, gefinancierd door de EU, in het noorden van het land te sluiten.  Dat deden ze onder druk van aanhoudend protest vanuit de lokale bevolking.   Het tweede incident vond plaats in Lipa, de plek die afgelopen weken vaak in het nieuws kwam met beelden van migranten die overleven in de sneeuw.  Op die  plek werd in maart 2020 een voorlopig kamp met tenten opgericht als respons op de COVID-19-crisis.  Maar voorlopig werd permanent, en dat ondanks de vele waarschuwingen vanuit humanitaire organisaties die erop hamerden dat de plek ongeschikt was voor de nakende winter: het kamp ligt op een desolate plek, er werd nooit werk gemaakt van een deftig functionerend electriciteits- en waternetwerk en meer dan 1300 mensen sliepen in overbevolkte tenten.  Uiteindelijk besloot de kampbeheerder, de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), zich terug te trekken en dat  culmineerde  diezelfde dag nog in een brand die het kamp afgelopen december de as legde.  De kampbewoners werden op bussen gezet om overgebracht te worden naar een nieuwe plek, maar toen ook hierop aanhoudende protesten kwamen vanuit de lokale bevoking, besloot men hen na 24 uur te laten uitstappen uit de bus. 

Sindsdien werden een aantal tenten opgezet door het leger en werd een tijdelijk kamp opgezet in de buurt van het oude kamp, maar ook deze setting is ontoereikend en voldoet niet aan de minimale humanitaire normen. En zo komen we tot de huidige beelden van vluchtelingen die zich wassen in de sneeuw en overleven in de bossen.

Hoeveel vluchtelingen leven er nu in totaal ‘in the wild’?

Grosso modo zijn er 2000 mensen die overleven buiten de officiële kampen: zo’n 900 mensen wonen in de militaire tenten, de rest leeft in in bossen, squats of zelf gemaakte barakken of tentjes gemaakt van plastiek of ander geïmproviseerd materiaal.   Er is hier en daar basishulp die tot bij hen komt, maar ik moet hier niet herhalen dat de situatie mensonterend en Europa onwaardig is.

Op de foto’s zien we vooral jonge mannen. Is dat een correcte weergave van de vluchtelingen- en migranten- en vluchtelingenpopulatie in Bosnië?

De vluchtelingen die overleven in de sneeuw zijn inderdaad vooral jonge mannen tussen de 25 en 30 jaar uit landen als Afghanistan, Pakistan en Bangladesh.  Maar er zijn ook veel kinderen en gezinnen: zij zijn een stuk minder zichtbaar omdat de meesten onder hen in 3 van de 5 overgebleven kampen leven.  Die kampen zijn uiteraard beter dan moeten slapen in de sneeuw, maar het walhalla is het ook niet bepaald.  Alleen al door de overbevolking in de kampen, is het leven er geen pretje.  En door de corona gingen de kampen een aantal maanden in totale lockdown.  Door deze uitzichtoze situatie zit een groot deel van de mensen mentaal totaal op hun tandvlees.  Dat stellen wij met onze mental health teams elke dag vast.

Dokters van de Wereld is aanwezig in de verschillende kampen met mentale & psychosociale hulp.  Wat zijn de voornaamste observaties?

De voornaamste observatie is dat de mensen in de kampen zoveel opeengestapelde ellende en trauma’s met zich meedragen dat het een wonder is dat ze überhaupt nog functioneren.  Vaak begint het al met wat ze in hun thuisland en onderweg naar hier hebben meegemaakt.   Velen slepen trauma’s van oorlog, vervolging en geweld met zich mee.  Onze patiënten vertellen ons hoe familieleden in hun thuisland voor hun ogen werden gedood door Taliban-milities, sommige kinderen die we zien waren amper 14 jaar toen ze hun land moesten verlaten en dragen verhalen met zich mee van politiegeweld onderweg, hoe ze onderweg werden bestolen en gescheiden werden van hun familie.  Deze trauma’s zijn al genoeg voor een lifetime aan therapie.  Maar daar stopt het jammergenoeg niet: veel van onze patiënten worden gehertraumatiseerd door wat ze hier in Europa verduren.

Hoe bedoel je? 

Overal in Europa is er een constante stroom aan getuigenissen, cijfers en verhalen van extreem politiegeweld en illegale pushbacks.  Tal van stevig onderbouwde onderzoeksrapporten zijn intussen verschenen met vreselijke verhalen en getuigenissen over vluchtelingen die tijdens oversteekpogingen naakt worden gestript, bestolen, bespoten worden met verf om hen te identificeren,  seksueel worden misbruikt, verwondingen en hondenbeten oplopen en ga zo maar door.  Soms fouilleren ze zelfs de pampers van de baby’s.  In Bosnië begeleiden we mensen die al meer dan 30 keer geprobeerd hebben om de grens over te steken.  Die pogingen staan bekend als The Game.  En inderdaad, het is zoals de Hunger Games, maar dan met een factor maal tien. Momenteel behandelen we een man die tijdens een poging zo hard werd toegetakeld dat hij niet meer kan lopen. Hij is in een zware depressie beland. Een andere persoon werd in de bossen seksueel misbruikt met een tak. En zo zijn er intussen duizenden verhalen over gans Europa. 

Pushbacks zijn volgens het internationaal recht én volgens Europa zelf een illegale praktijk: Europa herkent immers het fundamenteel recht om asiel te zoeken.  Toch worden mensen in de EU teruggestuurd naar waar ze vandaan komen, en wordt dat gecombineerd met geweld en misbruik.  Sinds mei 2019 verklaarden meer dan 22.500 mensen dat ze te maken kregen met pushbacks aan de Bosnische grens. Meer dan 80% zei bovendien dat dat gepaard ging met diefstal of vernietiging van hun persoonlijke spullen (geld, vernietigde paspoorten of telefoons die ter plekke verbrand worden).  Maar dat is niet alles: 59% van deze mensen rapporteerde fysiek geweld, waaronder naaktfouilleringen, geslaan worden met stokken, bespoten worden met verf, en 57% gaf aan te maken te krijgen met vernederende praktijken zoals geweerschoten in de lucht of met de handen op de rug worden vastgebonden. 

Wat zijn de mentale gevolgen van dit alles voor de betrokken mensen en hoe kunnen wij hen hierbij helpen?

De mensen die wij begeleiden in de kampen blijven er gemiddeld 100 dagen.  We kunnen ze dus niet genezen en ook niet langdurig begeleiden.  Wat we wel kunnen doen, zijn de ergste en meest acute symptomen verzachten.  Dat doen we met een reeks tools:  we organiseren groepstherapieën, individuele therapie, omkaderen hen met culturele begeleiders en psychologen en verwijzen hen, als dat nodig is, door naar onze psychiaters, eventueel in combinatie met medicatie. Onze aanpak is gericht op het verzachten van symptomen,  het aanreiken van coping-skills en het verhogen van de weerbaarheid.  De problemen die we het vaakst behandelen zijn angst, stress, depressie, slapeloosheid,post-traumatisch stressyndroom,verslavingsproblematieken en uitzichtloosheid. 

Wie is verantwoordelijk voor deze vreselijke situatie en wat moet gebeuren?

Enerzijds is er het wanbeheer door de Bosnische autoriteiten en het feit dat ze totaal vastzitten in een kortetermijnlogica en  eigen politieke belangen. Maar ook de EU draagt een verantwoordelijkheid:  er ontbreekt vanuit de lidstaten de wil om de krachten te bundelen en samen te werken aan een migratie beleid dat geharmoniseerd en menselijk is, dat mensen de mogelijkheid biedt om legaal naar Europa te komen, een eerlijke kans biedt op een asielaanvraag, zonder geweld of discriminatie.

Sinds 2015 volgt de EU dezelfde formule van tijdelijke humanitaire hulp. Maar na bijna 6 jaar kunnen we tot de conclusie komen dat deze formule niet werkt.  Het antwoord is eenvoudig: Europa moet zichzelf in de spiegel durven bekijken en dringend de mens achter het migratieverhaal opnieuw centraal stellen, niet de drones, de prikkeldraad en de grenspatrouilles.  Zoniet stevenen we af naar een moreel failliet van een continent dat zichzelf ooit als de hoeder zag van mensenrechten en humaniteit. 

Foto's : Muscella - Lapini