Vluchtelingen komen hier gezond aan en ontwikkelen mentale problemen door ons opvangbeleid

Dokters van de Wereld: Nele, je bent referent Mentale gezondheid bij Dokters van de Wereld en hebt regelmatig te maken met de impact van migratie op mentale gezondheid. Al meer dan 2 jaar stuurt de Belgische staat duizenden mensen weg die naar hier komen om internationale bescherming te krijgen. In plaats van een opvangplek bij Fedasil belanden ze op straat, in kraakpanden of in de dak- en thuislozenopvang. Welke impact heeft deze magere ‘ontvangst’ in België op de mentale gezondheid van verzoekers om internationale bescherming? 

Nele Roppe: We zien dat mensen die vluchten uit conflictgebieden zoals Eritrea, Jemen, Afghanistan of Palestina hier aankomen en meteen de straat worden opgeduwd, soms maanden aan een stuk.  De meeste mensen komen hier nochtans relatief goed aan, ondanks de verschrikkingen die ze hebben doorstaan. Hun veerkracht is opmerkelijk.  Maar zodra ze in België zijn, worden ze geconfronteerd met problemen zoals het vinden van een slaapplek, administratieve barrières, taalproblemen, discriminatie en gebrek aan juridische bijstand. Dit zijn vaak triggers die leiden tot mentale problemen of bestaande problemen verergeren. 

Dokters van de Wereld: Hoe uit zich dat in de mentale gezondheid van deze mensen?

Nele Roppe: Verschillende studies en cijfers vanuit de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO), tonen aan dat vluchtelingen en migranten een veel hogere kans hebben op mentale problemen. Zo kan depressie oplopen tot 44% bij deze populatie, terwijl dat in de algemene bevolking rond de 12% ligt. Oorlog, verlies van naasten en geweld: het zijn allemaal factoren die hen voor vertrek al zwaar troffen. De onveilige migratieroutes, de eenzaamheid en het geweld onderweg, en de erbarmelijke omstandigheden in België, versterken hun mentale nood.

Dokters van de Wereld: Je haalde al de opvang aan. Wat zijn de grootste knelpunten op dat vlak?

Nele Roppe: De federale overheid is verantwoordelijk voor opvang en gezondheidszorg van verzoekers om internationale bescherming (VIB’s), maar in de praktijk komt het erop neer dat enkel de meest extreme mentale gezondheidsproblemen in aanmerking komen voor een opvangplaats. Dit betekent dat mensen die niet meteen een gevaar vormen voor zichzelf of anderen – denk aan mensen met zware depressies die zich net kunnen staande houden, maar wel volledig geïsoleerd zijn – vaak op straat terechtkomen of in kraakpanden of tijdelijk opvangcentra moeten overleven. Dat versterkt hun mentale problemen. 

Nele Roppe: Binnen onze projecten zien we dan ook een toenemende vraag naar psychologische en psychiatrische ondersteuning voor mensen die in een asielprocedure zitten. Het reguliere zorgaanbod is ontoereikend en overbelast. Vaak moeten we mensen doorverwijzen naar spoeddiensten omdat ze door uitgestelde zorg in een crisissituatie belanden. Maar ook daar stuiten we op drempels: GGZ-zorgverleners zijn vaak niet voldoende geschoold in een cultuursensitieve aanpak, en de toegang tot tolken en interculturele bemiddelaars is te beperkt

Dokters van de Wereld: Wat doet Dokters van de Wereld in deze situaties?

Nele Roppe: In theorie richten we ons vooral op mensen die geen toegang hebben tot reguliere zorg. Maar de laatste jaren merken we dat steeds meer mensen via Fedasil niet de zorg krijgen die ze nodig hebben, en zo bij ons terechtkomen. We ontmoeten hen via al onze Belgische projecten.  Eén daarvan is de humanitaire hub, een plek waar we samen met andere organisaties brede hulp bieden aan in de steek gelaten asielzoekers en waar Dokters van de Wereld verantwoordelijk is voor het medische en mentale zorgaanbod.  Maar ook in onze andere projecten, zoals onze permanente zorgcentra, onze teams in daklozencentra of onze Medibus integreren we acties rond mentale hulpverlening.

Dokters van de Wereld: Zijn er bepaalde nationaliteiten die jullie meer zien onder de mensen die psychische hulp nodig hebben?

Nele Roppe: In ons werk zien we vooral mensen uit conflictgebieden zoals Eritrea, Jemen, Palestina en Soedan. Maar het is belangrijk om te benadrukken dat ongeacht de nationaliteit, de gemeenschappelijke factor de zware mentale tol is die migratie en onzekerheid met zich meebrengen. De meest voorkomende diagnoses zijn depressie en angststoornissen, maar ook posttraumatische stressstoornis komt regelmatig voor. Daarnaast zien we ook heel veel slaapproblemen en stress.

Dokters van de Wereld: Wat moet er volgens Dokters van de Wereld in de komende legislatuur veranderen om de mentale gezondheidszorg voor asielzoekers te verbeteren?

Nele Roppe: Allereerst moet het aantal opvangplaatsen drastisch omhoog: het hebben van een veilige slaapplek is een absolute voorwaarde om mentaal overeind te blijven. Mensen mogen niet maanden op straat leven terwijl ze wachten op hun asielprocedure. Ook moeten we zorgen dat opvangcentra beter georganiseerd zijn en dat er voldoende gekwalificeerd personeel is om aan de mentale gezondheidsnoden van deze groep te voldoen. Tot slot moeten we de drempels voor toegang tot zorg verlagen, zodat iedereen die het nodig heeft snel en effectief hulp kan krijgen. 

Dokters van de Wereld: Bedankt, Nele, voor je heldere uitleg. Heb je nog een laatste boodschap voor onze lezers?

Nele Roppe: Laat ons niet vergeten dat mentale gezondheid een basisrecht is, geen privilege. Iedereen heeft recht op zorg, ongeacht hun status of afkomst. Het is tijd dat we die realiteit waarmaken en ons solidair opstellen met de meest kwetsbaren in onze samenleving.