UNLOCK : Een Brussels netwerk voor Harm Reduction achter de tralies

Ter gelegenheid van International Harm Reduction Day met betrekking tot druggebruik, is het belangrijk erop te wijzen hoeveel deze zorgstrategie ertoe bijdraagt om mensen te bereiken die het verst verwijderd zijn van de klassieke zorgstructuren. Ze opent begeleidingsmogelijkheden voor vaak uitgesloten bevolkingsgroepen, die verschillende kwetsbaarheden combineren en specifieke gezondheidsantwoorden nodig hebben.

In de samenleving heeft schadebeperking haar doeltreffendheid reeds bewezen: verbetering van de gezondheid van betrokkenen, preventie, opsporing en behandeling van infectieziekten zoals hiv, hepatitis of tuberculose, toegangspoort tot zorg, sociale herintegratie... Stuk voor stuk voordelen die ook op het vlak van volksgezondheid worden erkend.

Toch blijft deze strategie ondergefinancierd, terwijl ze de andere benaderingen aanvult: preventie, begeleiding/zorg en repressie (waarvoor het gros van de middelen wordt vrijgemaakt). Dit “vierpilarenmodel”, sinds het eind van de jaren tachtig toegepast in Zwitserland, is uitgegroeid tot een internationale referentie.

Waar in de samenleving sprake is van onderfinanciering, is er in het gevangeniswezen juist een volledige afwezigheid van budgetten.

In een omgeving waar kwetsbaarheden worden uitvergroot - zoals tal van internationale studies aantonen - is het vandaag ondenkbaar om harm reduction uit te sluiten binnen detentie, in weerwil van de aanbevelingen van de WHO, het Europees Comité ter preventie van foltering (CPT), UNAIDS en UNODC. We herhalen onomwonden het principe van zorggelijkheid: elke gedetineerde heeft recht op dezelfde beschikbaarheid, toegang en kwaliteit van gezondheidszorg als de algemene bevolking.

In België strijdt het middenveld al jaren voor het waarborgen van de continuïteit van zorg - inclusief harm reduction - in detentie, conform de wet. Tot op heden zonder succes... Enkel een informatieproject op cel, het PIRATE-project, loopt momenteel in de Brusselse gevangenissen. Hoewel essentieel om een eerste contact met personen in detentie te leggen, blijft dit project ontoereikend: zonder de mogelijkheid tot uitwisseling of distributie van materiaal voor harm reduction is de impact op de preventie van infectieziekten zeer beperkt.

Het Ministerie van Justitie, dat als enige verantwoordelijk is voor de gezondheidszorg in de gevangenis, blijft doof voor deze oproepen en ondermijnt zo een fundamenteel recht: toegang tot gezondheidszorg.

Op 11 april 2025 hebben verschillende Brusselse organisaties (Transit, I.Care, Capiti, het Hepatitis C Netwerk, Dokters van de Wereld en MOVE vzw), samen met activisten waaronder verschillende artsen, besloten het Brussels netwerk voor harm reduction in detentie op te richten.

Dit netwerk, UNLOCK, heeft als doel harm reduction achter de tralies van de Brusselse gevangenissen te brengen, en vervolgens onze Nederlandstalige en Waalse partners te mobiliseren om samen een nationaal netwerk voor harm reduction in detentie tot stand te brengen.

De oprichting van UNLOCK maakt ons sterker, meer verenigd en beter gewapend om verandering teweeg te brengen tegenover het logge bureaucratische apparaat. Wij gaan een nieuwe uitdaging aan met het Ministerie van Justitie om het beleid bij te sturen en de weg te openen voor projecten rond schadebeperking in detentie, afgestemd op de reële behoeften van gedetineerden en mensen die drugs gebruiken.

Deze strategie raakt aan meerdere bevoegdheidsniveaus in België: de Gewesten en Gemeenschappen, verantwoordelijk voor harm reduction in de samenleving, maar ook de volksgezondheidsautoriteiten, die instaan voor de naleving van het recht op gezondheid van mensen in detentie, vanuit het principe van gelijkwaardigheid met de algemene bevolking.

Gezien het onmiskenbare voordeel van harm reduction, zowel tijdens detentie als na vrijlating, zullen deze actoren zich bij ons moeten aansluiten om deze paradigmawissel te ondersteunen en uit te dragen.

Met UNLOCK kiezen we ervoor om doortastend te handelen, in het verlengde van ons werk, met één enkel doel: de gezondheid van drugsgebruikers in detentie te verbeteren.