Doorlichting Arizona: wordt ons zorgsysteem toegankelijker of niet?

Dag Joris, kan je aangeven wat voor jou het meest in het oog sprong tijdens het doorspitten van het hoofdstuk in het regeerakkoord dat ons zorgsysteem komende jaren zal beïnvloeden?

Joris: Even een disclaimer: de Belgen die dit stuk lezen, weten dat ons politiek stelsel zeer complex is, met bevoegdheden die versnipperd zijn over verschillende niveaus. Dat geldt ook voor de organisatie van onze zorg: die is  verdeeld tussen de federale overheid, de gemeenschappen en de gewesten. Grofweg zorgt het federaal niveau voor de curatieve zorgverlening, terwijl het regionaal niveau over preventie gaat. Wat betreft curatieve zorg staat België historisch aan de top, maar op het gebied van preventie en gezondheidspromotie is er een veel grotere inhaaloefening nodig. Tussen beide pijlers is er van oudsher te weinig afstemming en overleg.  De coronaperiode heeft deze fouten pijnlijk blootgelegd.

Hoezo?

Joris: Tijdens de pandemie was het regelmatig onduidelijk wie verantwoordelijk was voor wat. Er waren acht ministers die zich met gezondheidsbeleid bezighielden, wat leidde tot vertragingen en inefficiëntie.  De slechte afstemming tussen preventie en behandeling was opvallend. Ons land belandde zo in vreemde situaties waarbij we bijvoorbeeld een zeer groot aantal intensieve-eenheidsbedden hadden in vergelijking met omliggende landen, maar aan de andere kant heel veel moeite hadden om diverse bevolkingsgroepen te bereiken met informatie en sensibilisering. 

Wat leert het nieuwe regeerakkoord ons over de toekomst van de zorg?

Joris: Op het vlak van gezondheidszorg toont het regeerakkoord dat er lessen zijn getrokken. Men wil  de coördinatie tussen het preventieve en curatieve niveau verbeteren door ‘geïntegreerde zorgpaden’ te ontwikkelen. Deze paden moeten zorgen voor een betere afstemming tussen de verschillende zorgniveaus en zo de zorgketen efficiënter maken.

Zullen kwetsbare groepen zoals dakloze mensen en mensen zonder papieren de impact voelen van deze koerswijziging?

Joris: Dat is te hopen. Omwille van de vaak complexe noden op sociaal, medisch en mentaal vlak is geïntegreerde zorg en een betere samenwerking essentieel. Geïntegreerde zorgpaden moeten ervoor zorgen dat zorgverleners de tijd en middelen krijgen om deze groepen beter te ondersteunen, met inachtneming van hun unieke behoeften.

Wat zijn enkele van de knelpunten in de zorg voor deze groepen?

Joris: Een vooruitgang is dus de erkenning dat zorgverleners meer tijd nodig hebben om complexe situaties te behandelen en dit ook zien in hun verloning. Daarnaast wilt deze regering verder inzetten op een digitalisering van de zorg. Als organisatie hebben wij daar op zich niets tegen en zien we hierin opportuniteiten voor een kwaliteitsvollere opvolging, maar ze kan wel zorgen voor extra barrières. Mensen zonder identiteitskaart hebben momenteel geen  toegang tot digitale zorgplatformen als MijnGezondheid.be. We stellen vandaag in onze projecten vast dat zorgverleners de moeilijkere administratieve en digitale opvolging aanhalen om deze patiënten te weigeren. We moeten er dan ook voor zorgen dat nieuwe digitale initiatieven ook toegankelijk zijn voor mensen zonder identiteitsdocumenten. Zo zou je bijvoorbeeld kunnen nadenken over een soort zorgkaart voor deze groepen waarop een eigen zorgnummer wordt vermeld.

 Mensen zonder papieren hebben in ons land sowieso een slechte toegang tot zorg.  Zal dit tijdens deze regering verbeteren? 

Joris: We maken ons hier als organisatie inderdaad ernstig zorgen om. Er is in het regeerakkoord veel wantrouwen aanwezig met een focus op mogelijke misbruiken in de zorg door mensen zonder verblijfsdocumenten. De regering wil meer inzetten op controles en bestrijding van misbruik maar slaat hierbij de bal mis. Onderzoek toont aan dat mensen zonder papieren niet naar België komen met de intentie om te profiteren van onze zorg. Sterker nog, slechts 20% van de rechthebbenden maakt gebruik van hun wettelijk verankerd recht om een arts te zien; we zouden ons dus beter richten op die 80% die dat nog niet doet. Zij doen momenteel aan zorguitstel omdat ze worden uitgesloten van het reguliere zorgsysteem. Hierdoor blijven ze vaak zitten met hun klachten, worden ze chronisch ziek of belanden ze op spoed, en dat vormt  uiteindelijk een beduidend grotere kost voor de samenleving.  Indien men echt begaan is met efficiëntie en kostenbesparing is het zinvoller om ervoor te zorgen dat ook kwetsbare groepen deel uitmaken van ons zorgsysteem,  in plaats van dogmatisch te focussen op misbruik (dat er nauwelijks is). De pandemie toonde trouwens ook hier opnieuw aan hoe belangrijk het is dat een ganse bevolking toegang heeft tot preventieve maatregelen zoals vaccins, maskers en goede informatie.  Door mensen uit te sluiten van iets zo fundamenteels als gezondheidszorg overschrijdt je niet enkel ethische grenzen maar breng je de hele samenleving in gevaar. 

Mentale zorg voor kwetsbare groepen zoals Belgen in armoede, daklozen of mensen zonder papieren, blijft een uitdaging en dat terwijl ze er meer nood aan hebben.  Zien we op dat vlak zicht op verbetering in het regeerakkoord? 

Joris: Positief is dat er plannen zijn om mentale zorg toegankelijker te maken door psychologen in te zetten op plekken  waar kwetsbare mensen sowieso langskomen.  Dat gaat dan bijvoorbeeld over OCMW’s , CAW’s of andere outreach-initiatieven.  Op die manier wordt gezorgd voor een laagdrempelige toegang tot psychologische zorg.  Maar om echt een impact te hebben is het essentieel dat dit gepaard gaat met een goede begeleiding van de betrokken psychologen en dat er voldoende budget wordt voorzien voor vertalers in het geval dat patiënten een andere culturele achtergrond hebben. Trouwens helemaal terzijde: het zeer stigmatiserend beleid rond druggebruik dat we terugvinden in het regeerakkoord is een zeer slechte zaak  voor een impactvol beleid rond geestelijke- en verslavingszorg. 

Zijn er nog andere aspecten die aandacht vragen?

Joris: De financiering van interculturele bemiddeling, ervaringsdeskundigen en community health workers wordt in het akkoord expliciet genoemd, en dat is positief gezien de bewezen impact op het terrein. Het is echter afwachten hoe dit in de praktijk zal worden ondersteund en welke budgetten hiervoor voorzien zullen worden. 

Wordt de eerstelijnszorg voldoende ondersteund?

Joris: Op dit moment zien we een toenemende druk op de eerste lijn met in alle steden waar we actief zijn bijvoorbeeld tekorten aan huisartsen en tandartsen.  De duur van ziekenhuisopnames wordt ingekort in naam van efficiëntie, wat betekent dat patiënten sneller uitstromen en vaak nog niet hersteld zijn. Dat is met name verontrustend voor kwetsbare mensen die bijvoorbeeld geen dak boven het hoofd hebben en op straat moeten revalideren. Tegelijkertijd is er in Brussel een ernstig gebrek aan medische opvangbedden voor daklozen, in sommige steden zoals Charleroi zijn er zelfs geen dergelijke bedden beschikbaar. We zien het overal: als  de druk te hoog wordt op de eerste lijn zijn het altijd eerst onze patiënten die worden uitgesloten, omwille van hun complexe en niet-typische zorgnoden.

Tot slot, hoe zie je de toekomst van de zorg in de komende jaren?

Joris: We moeten realistisch zijn: het totale zorgbudget stijgt, maar tegelijk stijgt ook de vergrijzing en de zorgvraag. De aangekondigde toename in middelen is dus in feite een besparing in verhouding tot de noden. Die kloof moeten we goed blijven opvolgen.De druk op ons zorgsysteem zal blijven toenemen door de demografische evolutie. Het is dus essentieel dat positieve plannen niet alleen op papier bestaan, maar ook stevig budgettair ondersteund worden. We moeten continu monitoren of de veranderingen ook werkelijk de meest kwetsbare mensen bereiken zoals Belgen in grote armoede, dak- en thuisloze mensen, mensen zonder papieren of bvb. pas aangekomen vluchtelingen. Alleen zo kunnen we een zorgsysteem bouwen dat inclusief,  rechtvaardig én efficiënt is.