Kwetsbaar en ziek in België: de impact van het regeerakkoord op de betaalbaarheid van en de toegang tot zorg

Grotere zorgtoegankelijkheid voor kwetsbare groepen?

“We zien een aantal positieve elementen rond het verbeteren van de toegang tot zorg voor kwetsbare mensen in ons land. Zo wil men de zorg toegankelijker maken voor kwetsbare groepen en gezinnen, wil men werk maken van de doorverwijzing van daklozen naar de eerstelijnszorg, inzetten op de opvolging van tuberculosepatiënten, een betere screening voorzien voor kwetsbare zwangere vrouwen en inzetten op betere medische en sociale zorg voor sekswerkers.

We zien ook dat men patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen extra wil ondersteunen.  Dat is belangrijk voor onze dakloze patiënten die vaker dan gemiddeld kampen met dit soort mentale aandoeningen.  Daarnaast wil men werken aan een verbeterde toegang tot anticonceptiemiddelen en PrEP voor kwetsbare groepen en zet men extra middelen in voor de uitrol van het HIV-plan.”

(Kwetsbare) vrouwen met een abortusvraag

"De hervorming van de abortuswet sleept intussen al jaren aan.  In het regeerakkoord staat te lezen dat er verder gedebatteerd wordt op basis van het rapport van het expertencomité dat intussen ook al een hele tijd op tafel ligt.   “De abortuswet zoals die nu bestaat is achterhaald.  We hopen dat tijdens deze legislatuur eindelijk de nodige knopen worden doorgehakt. Dokters van de Wereld blijft hameren op het feit dat de toegang tot abortus een hindernissenparcours is voor vrouwen zonder papieren of zorgverzekering.  Zij moeten nog steeds tot soms wel 9 weken wachten op een – eventueel- positief antwoord van het OCMW.  Toegang tot abortus mag niet afhangen van je administratieve of financiële status: dit discriminerende beleid moet dan ook dringend worden weggewerkt.”

(Kwetsbare) slachtoffers van seksueel geweld

“Positief is dat er verder zal worden ingezet op zorgcentra na seksueel geweld en er wordt uitgebreid naar nieuwe steden.  Maar ook hier blijft het belangrijk alert te blijven wat de toegankelijkheid betreft voor vrouwen in kwetsbare situaties.”   

Langdurig werkzoekenden 

Werkzoekenden onder de 55 zullen na twee jaar geen uitkering meer krijgen. Volgens Het Netwerk Tegen Armoede   zullen potentieel zo’n 90.000 mensen terugvallen op een leefloon van het OCMW.  Dat is problematisch omdat de leeflonen onder de Europese armoedegrens liggen.  Bovendien wordt bekeken of men het leefloon in bepaalde situaties gedeeltelijk kan vervangen door materiële hulp .  Hierdoor zal men in de praktijk op een nog kleiner budget kunnen rekenen.  “Deze grootschalige armoedeval zal een negatieve impact hebben op het vlak van de toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg: wie niet ‘gereactiveerd’ wordt en terugvalt op een leefloon, zal geconfronteerd worden met meer noodgedwongen zorguitstel en met nog grotere problemen kampen om de zorgfactuur te betalen.  Bij Dokters van de Wereld denken we dan ook dat het heel goed mogelijk is dat we de komende jaren aanzienlijk meer nieuwe ‘leefloners’ zullen zien langskomen in onze medische kabinetten.” 

Van werkloosheidsuitkering naar leefloon: overheveling naar nu al overbelaste lokale besturen en OCMW’s 

Met het beperken van de werkloosheidsuitkering in de tijd worden federale lasten overgeheveld naar het lokale niveau: wie zijn uitkering verliest en niet ‘gereactiveerd’ kan worden, moet aankloppen bij het plaatselijke OCMW om een leefloon aan te vragen.   Maar: de administratieve last bij sommige OCMW’s is nu al torenhoog en met deze shift zijn we bang dat er (nog) minder ruimte zal zijn voor sociale begeleiding: “Onze sociaal assistenten worden nu al geconfronteerd met OCMW-medewerkers die structureel overbelast zijn en de medische hulpvragen voor onze patiënten amper kunnen bijbenen.  Hierdoor moeten onze patiënten soms weken of zelfs maanden wachten vooraleer een medische hulpvraag is verwerkt.   Bij Dokters van de Wereld vrezen we dat het in de toekomst nog langer zal duren vooraleer onze patiënten opnieuw geïntegreerd zullen worden in het reguliere zorgsysteem. Tot die tijd kunnen onze patiënten enkel terecht in onze zorgcentra, antennes of zorgbussen.”

Daklozen: armoedeval op komst?

Het Netwerk tegen Armoede en de Decenniumdoelen geven beide aan dat het nieuwe sociaaleconomische beleid zal leiden tot een armoedeval bij wie al kwetsbaar was. In combinatie met het nijpend tekort aan betaalbare huurwoningen is dit geen goed nieuws voor de daklozencijfers, die sowieso al jarenlang in stijgende lijn zitten. “We verwachten dat de groep zieke, dakloze mensen in onze wachtkamers de komende jaren verder zal stijgen.” 

Druggebruikers: repressie regeert

Onmiddellijke sancties voor gebruikers, nultolerantie, ontwenning als voorwaarde voor sociale bijstand, verplichte screenings en verscherpt toezicht in gevangenissen, gedwongen opnames van zwangere gebruikers, de totale afwezigheid van een schadebeperkende aanpak: een eenzijdige repressieve aanpak van drugsgebruikers domineert het akkoord en dreigt de toegang tot zorg verder in gevaar te brengen (die trouwens al problematisch was vanwege de sterke stigmatisering). “In onze Brusselse en Waalse zorgbussen trekken we op een niet-veroordelende manier richting druggebruikers met een schadebeperkende aanpak. Die aanpak - hoewel ondersteund door ervaring op het terrein en wetenschappelijk bewijs - is bijna volledig afwezig in de overeenkomst. Integendeel: repressie en bestraffing staat centraal.” 

Mensen zonder papieren 

Het is een goede zaak dat de toegang tot zorg voor mensen zonder papieren wordt genoemd als een mensenrecht en dat men wil toewerken naar een “harmonisatie” van de medische hulp procedure voor mensen zonder papieren.   We zullen evenwel goed in het oog houden dat die harmonisatie geen race naar de bodem is en dat de administratieve vereenvoudiging die in andere hoofdstukken van het akkoord worden vermeld, ook betrekking zal hebben op de medische toegang voor mensen zonder papieren. 

Wat de medische hulp voor mensen zonder papieren betreft, spreekt het regeerakkoord tegelijk over een ‘striktere controle’ en het ‘bestrijden van misbruik’. Het huidige systeem is vandaag al zeer complex en log, net door de reeds bestaande controlemechanismes.
"Het wantrouwen vanuit de federale regering is ongegrond: eerst en vooral is er geen enkele indicatie dat de medische zorg voor mensen zonder papieren wordt misbruikt,  wel in tegendeel: mensen zonder papieren maken in vergelijking met de rest van de bevolking net zeer weinig gebruik van hun recht op zorg.  Dat komt door een gebrek aan kennis (ook bij de zorgverstrekkers), taalbarrières en de ingewikkelde, tijdrovende en zware administratieve tussenstappen.” In de praktijk betekent dit dat mensen zonder papieren die bij Dokters van de Wereld of de spoed aankloppen vaak al jaren nodige zorg uitstellen en pas hulp zoeken als het eigenlijk te laat is. Dit is niet alleen schadelijk voor de gezondheid van de patiënten zelf, maar ook voor de de volksgezondheid én overheidsuitgaven: preventie is namelijk een stuk goedkoper dan curatief behandelen.  

Verzoekers tot internationale bescherming 

We lezen in het regeerakkoord dat het onaanvaardbaar is personen die nood hebben aan internationale bescherming de nacht te laten doorbrengen op straat. Maar even verder lezen we dat er plannen zijn om de opvangcapaciteit af te bouwen: “Zo plant de regering het netwerk van Lokale Opvang Initiatieven (LOI) af te bouwen. Een onbegrijpelijke keuze gezien deze duizenden plaatsen een grote meerwaarde hebben. Meer mensen zullen op straat slapen als gevolg van deze beleidskeuzes.“, besluit ook 11.11.11.

Vervolgens lezen we in het akkoord dat de opvang versoberd wordt en zich richt op “de meest kwetsbaren”.  “Wij hopen dat dit geen verlenging is van het beleid van de afgelopen jaren dat enkel vrouwen en kinderen als ‘kwetsbaar’ beschouwde en vanuit dat principe tienduizenden alleenstaande mannen de straat opstuurde.”  

We noteren dat de nieuwe federale regering de verantwoordelijkheid neemt voor de ambulante medico-psycho-sociale begeleiding van verzoekers tot internationale bescherming waarvoor geen huisvesting wordt voorzien.  In principe is dit goed nieuws:  de afgelopen jaren zagen we in onze medische kabinetten een enorme stijging van verzoekers tot internationale bescherming die door Fedasil de straat werden opgestuurd en daar letterlijk ziek van werden. Als humanitaire organisatie zijn we blij te horen dat de regering de medische en psychische begeleiding op zich neemt. Daarentegen verwachten we dat men tegelijk (en in eerste instantie) actie onderneemt om ervoor te zorgen dat de 3000 mensen op de wachtlijst eindelijk worden opgevangen:een dak boven het hoofd is en blijft immers de belangrijkste niet-medische voorwaarde voor iemands gezondheid.  

Ten slotte wordt de wetgeving aangepast zodat enkel materiële bijstand kan worden toegekend aan asielzoekers. Hierbij moeten we voorkomen dat dit de toegang tot zorg niet negatief zal beïnvloeden.

Volgende week: de internationale impact van het regeerakkoord op de toegang tot zorg: ontwikkelingssamenwerking en migratie.