EU-migratieregeling zet medische ethiek en mensenrechten op losse schroeven, zeggen Dokters van de Wereld en PICUM in nieuw rapport

“Want dit is nu verre van het geval”, reageren beide organisaties. Zo maakt het huidig ontwerp het mogelijk om privé-data te verzamelen en uit te wisselen over de gezondheid en medische gegevens van migranten. Dit zou gebeuren tussen EU-lidstaten[1] en niet-EU-landen in het kader van gedwongen uitzettingen.[2]

Geen enkel medisch of juridisch toezicht 

De eindbeslissing om persoonlijke en medische data uit te wisselen ligt volledig bij de nationale overheden en in sommige gevallen bij Frontex. Nergens in het voorstel wordt gewag gemaakt van de inzet van onafhankelijke medische experts, gegevensbeschermingsautoriteiten of juridisch toezicht. Dit vergroot het gevaar dat persoonlijke data misbruikt zullen worden, vooral in landen met een zwakke bescherming van de mensenrechten.

Europese gegevensbescherming en recht op privacy? Ja, behalve voor mensen zonder papieren

Het huidige voorstel ondermijnt dan ook Artikel 8 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG/GDPR). Beide garanderen het recht op privacy en de bescherming van persoonsgegevens voor iedereen in de EU, inclusief mensen zonder papieren.

Sinds 2000 heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dan ook in meerdere arresten geoordeeld dat het verzamelen of opslaan van gezondheidsgegevens door overheidsinstanties, zelfs als die niet worden gebruikt, een inbreuk vormt op het recht op privacy[3] en het medisch beroepsgeheim.

Voorstel zet gezondheid en welzijn van mensen op de helling

Naast de zorgen over het delen van gezondheidsgegevens, brengt het ontwerp van de gezondheid en het welzijn van mensen in gevaar. Het voorstel:

• Zet in op een forse uitbreiding van immigratiedetentie in de hele EU, ook voor kinderen. De gronden voor detentie worden verruimd en de maximale duur wordt verlengd van 18 naar 24 maanden. Onderzoek toont aan dat elke periode in immigratiedetentie schadelijk is voor de mentale en fysieke toestand van mensen. Verschillende internationale organen en rechtbanken hebben de disproportionele gevolgen van immigratiedetentie voor de fysieke en mentale gezondheid benadrukt.
• Beperkt medische zorgverlening in detentiecentra tot louter “dringende medische zorg" en "essentiële behandeling van ziekten”. Verder negeert het voorstel grotendeels de normen voor detentie om toegang te bieden tot "ruimte in de open lucht". [4]
• Verruimt de gronden voor gedwongen uitzetting, inclusief dwangmaatregelen [5].  Hierbij is er weinig aandacht voor medische noden tijdens de uitzettingsprocedures. Uitzettingen kunnen bovendien plaatsvinden naar landen waar mensen het risico lopen op foltering of andere vormen van geweld. De tekst spreekt ook over de oprichting van uitzettingscentra buiten de EU, met onduidelijk toezicht op de omstandigheden en de mensenrechtennormen.
• Spoort expliciet aan tot het opsporen van mensen op basis van hun verblijfsstatus (artikel 6) en bevordert zo intimidatie, geweld en raciale profilering.

PICUM en Dokters van de Wereld roepen de EU-wetgevers op om deze tekst te verwerpen. In plaats daarvan moeten zij het universele recht op gezondheid en de medische ethiek respecteren, veilige en legale migratieroutes bevorderen en zorgen voor toegang tot zekere verblijfsvergunningen.

De commissie Burgerlijke Vrijheden van het Europees Parlement zal naar verwachting in november beginnen met de bespreking van haar onderhandelingspositie. De Raad van de EU zal naar verwachting eind 2025 stemmen over zijn onderhandelingspositie.

QUOTES

Louise Bonneau, Advocacy Officer bij PICUM: 

"Bestraffende migratiemaatregelen hebben al levens gekost. De geschiedenis toont waartoe vervolging leidt, en deze Terugkeerverordening dreigt die fouten te herhalen: ze isoleert mensen, blokkeert de toegang tot zorg en ondermijnt de volksgezondheid. De EU-wetgevers moeten dit stoppen."

Federico Dessi, Algemeen Directeur bij Dokters van de Wereld: 

"Gezondheidszorg inzetten voor migratiecontrole is een diepgaande schending van de medische ethiek en brengt de patiëntveiligheid in gevaar. Artsen en zorgverleners zijn gebonden aan het beroepsgeheim: gedwongen medische onderzoeken en het instrumentaliseren van medische privégegevens zet de medische ethiek op losse schroeven.”

“Dit beleid zal een grote impact hebben op de gezondheid van deze mensen: als patiënten vrezen dat zorg zoeken hen blootstelt aan deportatie, zullen ze zorg uitstellen of helemaal vermijden, met verwoestende gevolgen voor de individuele en de publieke gezondheid. Tegelijkertijd brengt de uitbreiding van immigratiedetentie, ondanks de goed gedocumenteerde schade aan de mentale en fysieke gezondheid, mensen in nog groter gevaar. We dringen er bij de EU-wetgevers op aan maatregelen te verwerpen die de medische integriteit en het recht op gezondheid voor iedereen ondermijnen."

NOOT VOOR DE REDACTIE

• Een kopie van het rapport kan hier worden gevonden.
• Het aantal mensen dat zonder wettig verblijf in Europa woont, is onzeker en de schattingen lopen uiteen. Recent onderzoek suggereert dat er tussen 2016 en 2023 tussen de 2,6 en 3,2 miljoen migranten zonder papieren in 12 Europese landen (inclusief het VK) verbleven. Volgens deze schattingen maken migranten in een irreguliere situatie minder dan 1% van de totale bevolking uit en tussen de 8% en 10% van degenen die buiten de Schengenzone (voor EU-landen) of de Common Travel Area (voor Ierland en het VK) zijn geboren.
• Dit rapport volgt op een recente verklaring van meer dan 240 organisaties die EU-wetgevers en lidstaten oproepen om het ontwerp van de Terugkeerverordening te verwerpen.
   

[1] Article 38
[2] Artikelen 39 en 41
[3] Artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
[4] Artikel 34
[5] Artikel 12, lid 4

Foto © Kristof Vadino